Regina Bühlmann, Anja Giudici
1. Giriş
Avrupa çok dilli bir kıta, devletlerinin tanımlanmış hedefiyse dillerini ve kültür çeşitliliğini değerli bir hazine olarak korumak ve desteklemek (bkz. Bölüm 13). Bunu uygulamaya dökmek tabiki zorlayıcı bir taleptir. Ülkeler çok dilliliği destekleklemenin uygulanabilirliği için bireysel olarak farklı yollar seçmiştir. Tüm devletlerin ortak yanı, resmi okulların merkezi bir katkısnın olduğudur: Asli görevi tüm öğrencilere derslere eşit olarak katılma hakkını hedefleyen okul dilinin öğretilmesi – ikinci dili öğrenenlere de – belli sayıda yabancı dilin öğretilmesi, buna bazı ülkelerde göç dilleri de eklenebilir.
ADE’nin Milli Eğitim sistemine dahil olması, daha doğrusu ADE’nin devlet desteği Avrupa ülkelerinde – bu ülkelerde kısmen de bölgesel ve yerel bazda – farklı düzenlenmiştir. ADE öğretmeni bu yüden öğretmenlik mesleği ve resmi okullarla işbirliği için çalışma yerine göre farklı koşullarla karşılaşmaktadır.
Yönelim Bilgisi Edinmek
İlk önce yönelim bilgsini edinmek, yeni çalışmaya başlayacak bir ADE öğretmeni için bu işin tuzu biberidir.
EURYPEDIA Avrupa’daki eğitim sistemiyle ilgili online bilgileri olası bir giriş sunar: https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/eurydice/index.php/Main_Page (20.10.2014).
“Bazı ülkeler, ADE öğretmenleri için spesifik bilgileri, Eğitim Müdürlüklerinin websayfasında yayınlamaktadır. Eğitim Müdürlükleri çoğu zaman bilgi ve danışmanlık hizmeti sunmaktadır.
Çok dillilik öğretimi açısından tüm öğretim elemanları arasında işbirliği, öğrencilere uyumlu dil desteği sağlayabilmek için temel koşuldur (çok dillilik öğretimi tartışması ya da dahili dil öğretimi örneğin Hutterli, S. 64’te bulunmaktadır: ADE öğretmenleri devlet okullarının önemli iş birlikçileridir). Devlet okullarındaki çoğu öğretmen ADE öğretmenleriyle birlikte çalışmaya hazır, örneğin öğrencilerin dil seviyeleriyle ilgili bilgi alış verişine ya da belli konu ve ders ünitelerinin birlikte planlanmasında. ADE öğretmenleriyle birlikte çalışmanın konu edilmediği ya da henüz edilmeye başlandığı okullarda da işbirliğini harekete geçirmek için örnekler aşağıda verilmiştir.
2. Areas of cooperation
- 1. Karşılaşma Herşeyin Başlangıcıdır
- 2. Okula Ve Ders Hazırlığına Müdahil Olmak
- 3. Çalışma Planı Ve Desteğin Planlanması
- 4. Ebeveynlerle İşbirliği
- 1. Karşılaşma Herşeyin Başlangıcıdır
Birbirini tanımak ve anlamak her tür işbirliğinin temelidir. Bunun için iki tarafın da birbirinden ve birlikte öğrenmeye açık ve hazır olması gerekir. İşbirliği ayrıca birlikte karar alabilmek demektir. Bunun için ortak bir dil – hem temel anlamda, hem mecaz anlamında – bulunmalıdır.
ADE öğretmeninin yerel dilde iyi yeterliklere sahip olması (Avrupa Ortak Ölçüt Çerçevesi’nde en az B1 düzeyi) devlet okulu öğretmenleriyle pedagojik didaktik işbirliği için şart. Bazı eğitim müdürlükleri ADE öğretmenlerinden bu yüzden dilde belli önbilgileri şart koşmaktadır. Yerel dili öğrenmek için harcanan zaman kesinlikle değecektir!
Mesleki Bağlantılar Kurmak
Birlikte çalışmanın ilk adımı kişilerin birbirinin üzerine gitmesidir: Ders vermek zorlayıcı bir süreçtir ve diğer öğretmenlerle alan sorularında yardım almak iyidir. ADE finansörleri bunun için sık sık öğretmenlerine resmi olarak örneğin düzenli buluşmalar, oturum ya da seminerler sunmaktadır. Bir finansöre bağlılık yoksa ya da resmi bilgi alış veriş olanağı mevcut değilse başka – resmi olmayan – olanaklar da mevcut.
- Çevremde uzman fikir alış verişi ya da karşılıklı koçlukla ilgilenen var mı ?
- Yerel eğitim müdürlüğü fikir alış veriş olanakları, örneğin katılabileceğim düzenli konferanslar organize ediyor mu?
- İstenilen fikir alış verişini yapabileceğim öğretmen dernekleri veya sendikaları var mı?
- Öğretmen yetiştiren kurumları öğretmenler arasında ağ kurma ve profesyonel fikir alış veriş için eğitim seminerleri organize ediliyor mu?
Yerel Okulu Tanımak
Okulda yeni ders vermeye başlayan ADE öğretmenleri ilk önce genel konularda muhatabının kim olduğunu, okulun altyapı donanımına ve öenmli bilgilere kiminle ulaşabileceklerini öğrenmeliler, örneğin okul idaresi, müdüriyet ya da sekreterlik (bkz. Bölüm 1 B. 5).
- Okulda beni ilgilendiren bilgilendirme materyalleri (öğretmenlerin adres listesi, öğrenci listesi, okul takvimi vs.) var mı?
- ADE için faydalanabileceğim (çok dilli) materyaller/kitaplar var mı?
- Faydalanabileceğim altyapı (fotokopi makinası, internet, öğretmenler odasında özel dolap vs.) var mı?
- Okul ya da yerel okul idaresi, örneğin ailelere ADE olanağı hakkında bilgilendirme ya da kayıt sürecinde destek sağlıyor mu?
- Resmi okul öğretmenleriyle ADE öğretmenlerinin birlikte çalışmaları konusunda tecrübe etmiş mi?
ADE öğretmenleri çoğu zaman her birinin kendi kural ve “kanunları”nın olduğu birkaç okulda çalışmakta; sınıflar da birçok kişi ve grup tarafından kullanılmaktadır. Herkes belli kurallara uyarsa birlikte yaşam tabiki daha kolay olur – ama bunların da bilinmesi gerekir!
- Haklarımın ve görevlerimin tanımlandığı bir okul yönetmeliği var mı? Fiziksel koşullara (örneğin sınıflar) ve altyapıya dair kurallar var mıdır?
- Öğretmenler odası, okul kütüphanesi, bilisayar odasını vs. kullanabiliyor muyum? Öğretmenler konferanslarına katılmak zorunda mıyım ya da katılabilir miyim?
Yetkili eğitim müdürlükleri çoğu zaman ADE öğretmenlerinin hangi hak ve görevlerinin olduğuna ilişkin yönerge çıkartır ve/ya da ADE dersi için yazılı bilgilendirme materyali ve formları – kısmen farklı göç dillerinde – sunar.
(Sınıf) Öğretmeniyle Bağlantı Kurmakn
Somut işbirliği ilk etapta ADE öğretmenleriyle devlet okulunun sorumlu öğretmenleri arasında (özellikle sınıf öğretmeniyle dil öğretmeni arasında) gerçekleşir. Bu işbirliğinin odağında öğrencilerin desteklenmesi var. Birlite çalışmanın olanakları çok. İlk adımı okul atmıyorsa, ADE öğretmeninin birfiil bağlantıya geçmesi yararlı olabilir.
- Mümkünse öğrencilerinizin sınıf öğretmeniyle bizzat tanışın.
- Kendinizi kısaca tanıtan bir yazı (bkz. altta) hazırlayıp okutacağınız öğrencilerin sınıf öğretmenine verin. Bu yazı e azından adınız, iletişim bilgileri (telefon, e-posta) ve ADE öğretmeni olarak okulda ne zaman ve nerede ulaşılabilir olduğunuz bilgisini içerir. Olası ekler: Eğitiminiz, dil bilgileriniz, önceki ve/veya da diğer çalışma alanlarınız ve spesifik ilgi alanlarınız. Yazıya fotoğrafınız eklendiğinde meslektaşınız size ilişkin bir önbilgiye sahip olur.
- 2. Okul ve Ders Hazırlığına Müdahil Olmak
Bazı ülkeler, örneğin İsveç ya da Alman Kuzey Ren Vestfalya Eyaleti okul hayatı ve ders hazırlama çalışmalarına müdahil olmak yerleşmiş ve olağandır. Başka ülke/eyalet ve bölgelerde ise bu adımlar henüz yeni ya da başlatılması gerekir. ADE öğretmenleri kendi iş yerilerindeki durumu meslektaşlarından ya da yetkili eğitim müdürlüklerinden öğrenebilirler: Mümkünse eğer var olan deneyimlerden yola çıkmak yararlı olacaktır!
Öğretmenler Konferansı ve Ekip Toplantıları
Okulda günlük rutin ile ders işlemeyle ilgili tartışmalar yapılıp kararlar alınır – örneğin okul etkinlikleri ve projeler ya da öğreniciyi desteklemeye yönelik pedagojik didaktik soruların görüşülmesi gibi. Okulu etkileyen alanlar hangileri ve karar mekanizmaları kimlerdir, eyalete ya da bölgeye göre değişir. Bu konuda da şu geçerli: Bulunduğunuz yerde meslektaşlarınıza sorun!
ADE öğretmenleri çoğu zamann az çok kurumsallaşmış olarak söz sahibi olabildiği (hatta olmak zorunda olduğu) öğretmenler konferansı ve ekip toplantıları önemli buluşma noktalarıdır:
- Öğretmenler konferansı ve/veya ekip toplantısına katılımım zorunlu mudur (= ADE öğretmeni olarak sözleşmemin bir parçası mı)?
- Ders verdiğim okullarda ADE öğretmenlerinin öğretmenler konferansı ve/veya ekip toplantısına katılımı söz konusu mudur? Değilse katılımı yürürlüğe koydurabilir miyim?
ADE öğretmeni olarak çoğu zaman farklı okullarda çalışıyorsunuz ve kaynaklarınız kısıtlıdır. Bu yüzden kendinize gönüllü çalışmalarda aşağıdaki soruları sorun:
- ADE öğretmeni olarak benim için hangi çalışma önemli? Önceliklerim nelerdir?
- Çalışmamı ücretlendirme olasılığı var mıdır (örneğin okul bütçesinden ya da yetkili eğitim müdürlüğünün özel bütçesinden).
Okul Şenlikleri ve Proje Haftaları
Okul etkinlikleri, tanışma ve ADE’de yapılan işleri tanıtmak için iyi birer fırsattır.
Okullarda çoğu zaman organizasyonuna katılmak ya da birfiil katılınabilecek kurumsallaşmış etkinlikler vardır, örn. yılsonu kutlamaları, okul veya bölge kütüphanelerin (çok dilli) okuma geceleri, ve sınıflar arası spesifik konuların çalışıldığı proje haftaları, ya da ulusal ya da uluslararası gün ve yılı etkinlikleri çerçevesinde (örneğin 26 Eylül: Avrupa Diller Günü).
- Bu etkinliklerden hangileri benim okulumda / okullarımda var ve organisazyonundan kim sorumlu? Bir de: Bazen okul dışından da organize edilir, örneğin belediye kütüphaneleri ya da okul aile birlikleri.
- Etkinlik ADE’yi tanıtmak için zemin sağlar mı? Sınıfımın bir katkısı olabilir mi, örn. seyircileri farklı dillerde selamlamak, dilimizden bir şiir okuyabilir mi ya da kısa bir masalı sahneleyebilir mi? Belki ADE öğrencilerin ebeveynlerinin katılmaları için ikna edilebilir.
- Proje haftası için örneğin ana konu önerip (birlikte) hazırlama olanağı var mıdır?
Karşılıklı Sınıf Ziyaretleri / Öğretmenlerin Dersi İzlemeleri
Devlet okulu dersleri ve ADE dersleri duruma göre iki ”yabancı” olarak algılanabilir, kısaca: kişiler birbirini tanımaz ya da az tanır. Bunun için küme etkisi yapabilecek birçok sebep var: ADE’nin kurum olarak resmi eğitim sistemine katılımının zayıf olması; devlet okulu öğretmen- lerinin ADE konusunda az bilgi sahibi olmaları, ADE öğretmeninin okul binasında az veya okul dışı saatlerde bulunması, meslektaşlar arası bilgi alış verişi için dil düzeyinin yeterli olmaması vs. Bu gibi koşullar işbirliğini zorlaştırabilir.
Yine de: Karşılıklı tanışma güven inşa eder! Gerekirse ilk adımı siz atın ve devlet okulundan meslektaşlarınızı ADE sınıfınıza davet edin. Okul ziyaretine gelip gelemeyeceğinizi öğrenin – hangi dilde olursa olsun: iletişim kurmanın (neredeyse) her zaman bulunur.
Devlet okulundan meslektaşlara ziyaretleri sırasında hangi konuları sunabileceğiniz ve pekiştirebileceğinize dair birkaç öneri:
- Heterojen sınıflarla çalışma: ADE; örneğin çoğu zaman farklı dil düzeyine sahip öğrencili farklı yaşlardan oluşan sınıfta ders vermek, köken ülke ile göç ülkenin farklı öğrenme hedeflerinin adapte edilmesi demektir.
- Göç kültüründe yaşayan öğrencilerle çalışma: Kendinizi nerede evde hissediyorsunuz? Hayatınız size hangi farklı bağlantıları sunuyor? Sizden ailevi ve toplumsal beklentiler neler?
- Ebeveynlerle çalışma: Göç geçmişi olan ebeveynler devlet okuluyla görüşmede ne gibi engellerle karşılaşabilir?
Birlikte Ders Vermek
ADE öğretmenleri ve devlet okulu öğretmenlerinin birlikte ders ünitesi hazırlamalarına ilişkin farklı modeller mevcut. Bu ders modellerinden bazısı için materyaller var. Üç ilginç yaklaşıma örnek:
- EOLE/ELBE (özellikle İsviçre’de uygulanır): “Eveil aux langues/Language awareness/Dillerle karşılaşmak” yaklaşımının kökeni İngiliz dili eğitimine dayanır ve genel dil bilincinin güçlendirilmesini hedefler. Bu sebeple farklı dilden öğrencilerle birlikte çalışmak için çok elverişlidir. Bu da İsviçre’de farklı bağlamlarda yaplımaktadır (bkz. Giudici ve Bühlmann2014, Saudan et al. 2005, Schader 2010 (DVD) ve 2012).
- Koala (özelikle Almanya’da yaygın): Türkçe konuşan çocukların desteklenmesi projesi çerçevesinde oluşan “Başlangıç Dersinde Koordineli Almanca/Türkçe Okuryazarlık” yaklaşımı, içerik ve yöntem koordineli desteğinin önemini vurgulamakta; yazarlarsa sadece ders materyalleri sunmakla kalmaz, farklı ders şekilleri arasında koordinasyonu kolaylaştırmanın yollarını da göstermektedir. (www.koala-projekt.de; 11.11.2014).
- Cross curricular links and primary languages (İngiltere’den): İngiltere’de ulusal dil desteği kampanyası çerçevesinde devlet okulu ders programını ADE ile koordine etmek üzere modeller geliştirilmiş. Bu çalışmaların sonuçlarına resmi yollardan ulaşmak mümkün, köken dilde desteğinin resmi okul derslerinde uygulayabilmek için heyecan verici öneri, öğüt ve materyaller sunmaktadır. (http://www.primarylanguages.org.uk/teaching_and_learning/embedding/cross_curricular_links.aspx; 11.11.2014).
Birlikte Kütüphaneye Gitmek
Anlatılar ve hikayeler okulda önemli rol oynar. ADE ve örgün derslerin ortak etkinlikleri için bu yüzden çok uygun. Daha büyük okullarda duruma göre kendine ait kütüphane vardır veya öğretmen semt kütüphanesinden faydalanır. Kültürler arası kütüphanlerse çok dilli kitap envanterinde uzmanlaşmış ve bu yüzden de ADE’nin özellikle ilgisini çeker (örneğin İsviçre’de Interbiblio kültürler arası kütüphaneler ağı vardır, www.interbiblio.ch): Çevrenizde bakının!
- Okul kütüphanesi ya da okul yakınlarında farklı köken dillerinde kitap ödünç veren kütüphane var mıdır? Veya iki dilli snıf okuma metinleri sunan kitap ödünç alma servisi var mıdır?
- Sınıf öğretmeniyle birlikte kütüphaneye gitmem ya da iki dilli okuma projesi gerçekleştirmem mümkün olabilir mi?
- Okul kütüphanesi çok dilli kitaplarla donatılabilmesi mümkün olabilir mi? Bunun için bütçe yoksa eğer belki ADE öğrencilerinin ebeveynleri kendilerine ait okunmuş kitapları vererek yardımcı olabilir.
- 3. Çalışma Planı ve Desteğin Planlanması
ADE öğrencileri iki farklı okul ortamında bulunuyorlar, biri devlet okulunda, diğeriyse ADE sınıf ortamında. ADE öğretmenlerinin öğrencileriyle ilgili görüşü, resmi okul öğretmenlerinin bakış açısına çok değerli katkı sağlar. Bu, çok dilli yetişen çocukların, okul için kapsamlı bir çalışma ve destek planlanması için bir şanstır.
Çok Dilli Öğrencilerde Destek Planının Birlikte Hazırlanması
ADE ile resmi okul öğretmenleri karşılıklı fikir alışverişinde bulunurken öğrencileri hakkındaki değerlendirmelerini tamamlayıp uygun destek tedbirlerini planlayabilirler.
- Öğrencilerinizin sınıf öğretmeniyle bağlantı kurup uzman kişiler arasında ne gibi bir bilgi aliş veriş beklentsinin istendiğini öğreniniz.
- Öğrencilerinizle ilgili gözlemleri paylaşın ve destek planını birlikte hazırlamanın yolunu açınız.
Ders Konu Ve İçeriklerini Planlanması İçin Buluşma Noktaları
ADE öğretmenleri özellikle aynı devlet okulu sınıfında olan gruba ders verdiğinde iki öğretmenin belli içerikleri birlikte planlamaları yararlı olabilir. Bunun için, dil derslerinde işlenen konular (örneğin ortak konunun sözcük dağarcığının oluşturulması, sözdizim alıştırmaları), ama insan & çevre dersleri vs. konular da uygundur.
- Sınıf öğretmenini ADE’de işlediğiniz konular hakkında bilgilendirin. İçeriğin görüşülmesi için buluşma olanağının olup olmadığını sorun. Zürih kantonu eğitim müdürlüğünün “Çok Dilli ve Kültürler Arası Bilgiye Sahip” adlı broşürü (Öndül ve Sträuli, 2011, S. 25–28), Schader 2010 ve 2013 ve bu dizinin “Didaktik Öneriler” adlı kitapçıklarında iyi öneriler bulmak mümkün.
Öğrenci Çalışmalarının Değerlendirilmesine Dahil Olmak
Biçimlendirilmiş performans değerlendirme alanı tüm ülkelerde titizlikle tanımlanmıştır. Bu yüzden göç ülkenin kanununu tanımak son derece önemlidir:
- Öğrencilerimi ADE’de elde ettikleri başarılarına not vermeli mi vermemeli miyim? Değerlendirme ve not girişleri için bir kanun tasarısı var mıdır? Notları kime ve ne zamana kadar teslim etmeliyim?
- Göç devleti resmi okul karnesinde ADE’ye devam belgesi ya da değerlendirmeyi onaylıyor mu onaylamıyor mu?
- Öğrencilerin ana dil eğitimi derslerindeki çabalarının resmi veya gayri resmi geçiş kararlarında dikkate alınıp alınmayacağını öğrenmek.
- 4. Ebeveynlerle İşbirliği
Avrupa eğitim eisteminde okul ve ebeveyn işbirliğinin rolü büyük. Öğretmenler ebeveynlerden okulda olup bitenlere ve çocuklarının geleceğini şekillendirirken ilgi göstermelerini bekliyor. Bu bazı yeni göç etmiş ebeveyn için alışılmış bir durum değil, hatta zor bile olabiliyor, örn. yerel ders dilini anlamıyor ya da da çok az anlıyor ve okul yapısı ve geleneklerini tanımıyorlarsa. Bu durumda ADE öğretmenleri destek ve arabuluculuk sağlayabilir.
Önemli: Rolünün Bilincinde Olmak
ADE öğretmeni olarak sizi sınıfta ders vermek üzere yetkili kılan genelde pedagojik didaktik bir eğitimden geçtiniz. Buna belki eğitim ve uygulama nın kazandırdığı başka nitelikler de eklenir.
ADE öğretmeni olarak okul ve göç geçmişi olan ebeveynler arasında anahtar kişisisiniz. Kültürlerarası tercümanlık ya da arabuluculuk gibi görevler örneğin, genelde görev kapsamınıza girmez. Ayrıca okullar birçok ülkede ebeveynlerle işbirliği için profesyonel yardım sunan kültürlerarası tercümanlık ya da arabuluculuk hizmetlerine başvurabilir (bu hizmetler İsviçre’de örneğin Interpret dernek çatısı altında organize edilir, www.inter-pret.ch). Bkz. Bölüm 2 A.4.
Veli Toplantılarına Dahil Olmak
Sınıfın tüm ebeveynlerinin davet edildiği veli toplantıları, genelde kurumsallaşmıştır; yılda bir iki kez düzenlenir ve öğretim elemanı tarafından organize edilip yönetilir. ADE öğretmeni için de ebeveynleri tanıma, kendisini ve ADE dersini tanıtma fırsatı sunmaktadır.
- Bir veli toplantısına dahil olmanın sizin için ilginç olup olmayacağını düşünün (örn. aynı örgün ders sınıfından birçok öğrenciiniz varsa) ve katılımınızı sınıf öğretmenleriyle görüşünüz.
Ebeveyn Görüşmelerine Dahil Olmak
Ebeveyn görüşmeleri, (sınıf)öğretmeni ve ebeveyn arasındaki bireysel görüşmelerdir ve geçiş kararları söz konusu olduğu zaman ayarlanır. Ancak öğrencilerin kişisel sorunlarını görüşmek veya öğrencilerin desteklenmesinde izlenecek ortak yolu görüşmeye yarar. Ebeveyn görüşmelerinin yönetilmesi ve de veli toplantılarının organizasyonu resmi okulun görevidir. İş sözleşmesine bağlı olarak veli toplantısı ve/veya ebeveyn görüşmelerine katılmak ADE öğretmeni için isteğe bağlı bir ek görevdir ve mümkünse ödenmelidir.
-
- Gerektiğinde sınıf öğretmeni sizden bir veli görüşmesine katılmanızı isteyebilir: Sizden beklentinin neler olduğunu öğrenin ve katkınızın neler olup neler olamayacağını düşününüz.
- Görüşmeye katılımınız belki de ebeveyn tarafından istenecek (ya da siz yararlı olduğunu düşündüğünüz için). Her halükarda rolleri önceden belirlemelisiniz. Görüşmeye kimin katılacağının kararı davet eden resmi okulun öğretim elemanına bağlı. Öğrencilerinizin ebeveynleriyle görüşmekte tabiki özgürsünüz.
3. Son Söz
Bölüm 12’de sözü edilen işbirliği alan ve önerileri tabiki de son söz olarak anlaşılmamalı. İş yerinizde karşılaşacağınız durumlar birbirinden farklıdır, kişisel şartlarınız ona keza (örneğin bir yerde yeni mi ders vermeye başladınız ya da uzun süreden beri mi çalışıyorsunuz). Önemli olan, olası tüm zorluklara rağmen işbirliğine hazır olmanızdır.
Kaynakça
Council of Europe: Education and Languages, Language Policy. Link: http://www.coe.int/t/dg4/ linguistic/default_EN.asp?
European Commission (2014). European Encyclopedia on National Education Systems (Eurypedia). Link: https://webgate.ec.europa.eu/fpfis/mwikis/ eurydice/index.php/Switzerland:Overview
Giudici, Anja; Regina Bühlmann (2014): Unterricht in heimatlicher Sprache und Kultur (HSK). Eine Aus- wahl guter Praxis in der Schweiz. Bern: EDK, Reihe «Studien und Berichte». Link: http://edudoc.ch/ record/112080/files/StuB36A.pdf
Hutterli, Sandra (Hrsg.; 2012): Koordination des Sprachenunterrichts in der Schweiz. Aktueller
Stand – Entwicklungen – Ausblick. Bern: EDK. Link: http://www.edk.ch/dyn/25876.php
Öndül, Selin; Barbara Sträuli (2011): Mehrsprachig und interkulturell. Beispiele guter Zusammenarbeit zwischen Lehrpersonen der Heimatlichen Sprache und Kultur (HSK) und der Volksschule. Zürich: Volksschulamt. Link: http://edudoc.ch/record/99952?ln=en
Saudan, Victor; Christiane Perregaux u. a. (2005): Lernen durch die Sprachenvielfalt. Schlussbericht zum Projekt JALING Suisse. Bern: EDK. Link: http://edudoc.ch/record/463/files/Stub22.pdf
Schader, Basil (2010): Mehrsprachigkeitsprojekte: Konkrete Beispiele für die Praxis. Ein Unterrichts- film der Pädagogischen Hochschule Zürich. Bern: Schulverlag plus.
Schader, Basil (2013): Sprachenvielfalt als Chance. Handbuch für den Unterricht in mehrsprachigen Klassen. Zürich: Orell Füssli Verlag.
vpod Bildungspolitik (2014): Sonderheft Nr. 188/189 «Die Zukunft des Erstsprachunterrichts» (div. Bei- träge, v.a. S. 38 f., 41 f., 96 f., 100 f.)