Në mësimin e gjuhës së prejardhjes (MGJP) qëndrimi krah njëri-tjetrit i dialekteve dhe gjuhës standarde mund të çojë në vështirësi. Ndër arsyet numërohen disa prej tyre:
- Shumë nxënës/-e njohin nga rrethi familjar pothuaj vetëm të folmen dialektore të familjes së tyre – dhe, edhe këtë të shumtën vetëm në formën gojore, shpesh me sfond të kufizuar fjalësh që përdoren në familje. Këto njohuri janë padyshim jo shumë gjithëpërfshirëse. Megjithatë, këto ofrojnë për fëmijën vlerë të lartë emocionale dhe identitare: bëhet fjalë për gjuhën amtare, ashtu si ajo flitet nga prindërit, familja dhe të afërmit e tij. Kushdo që e përbuz këtë gjuhë, e sulmon fëmijën në një fushë ekzistenciale të identitetit të tij gjuhësor dhe kulturor. E njëjta gjë vlen edhe për nënvlerësimin e formave gjuhësore të cilat janë karakteristike për rritjen e fëmijëve në një kontekst ndërkulturor – bilingual, veçanërisht për ‚përzierjen‘ (shpesh përkohësisht) të gjuhës së parë – dhe të dytë (Code-Switching, Code-Mixing).Në raport me nxënësit/-et e mësimit në gjuhën e prejardhjes, është me rëndësi një aspekt i dytë: pikërisht për shkak të parakushteve të tyre shpesh modeste, disa prej tyre kanë qëndrim të rezervuar dhe refuzues ndaj gjuhës standarde. Kjo ju duket atyre shumë vështirë e kuptueshme ose tepër e komplikuar. Pikërisht për t‘i zvogëluar këto rezerva dhe së bashku me to edhe qëndrimin refuzues, është një nga detyrat kryesore të mësimit në gjuhën e prejardhjes. Situata mësimore të përshtatshme për moshën përkatëse dhe jo tepër sfiduese, janë rruga më e mirë për ta përmbushur këtë detyrë.
- Në mesin e mësuesve/-eve të mësimit në gjuhën e prejardhjes (gjithashtu edhe në mesin e ‚të arsimuarve‘) vërejmë jo rrallë një qëndrim refuzues ndaj të folurit në dialekt (kurse në raport me Code-Switching akoma më shumë), qëndrim i cili shkon deri në pozicionet e purizmit gjuhësor. Si ‚e pastër‘ dhe si ‚gjuhë me gramatikë‘ konsiderohet vetëm gjuha standarde, gjegjësisht varianti standard – me ç‘gjë dialekti zhvlerësohet si diçka ‚i papastër‘ dhe si një përdorim gjuhësor ‚pa gramatikë‘
- Një nga detyrat kryesore të mësimit në gjuhën e prejardhjes është padyshim hyrja në gjuhën standarde dhe në teknikat kulturore, gjegjësisht në fushën e kompetencave të të lexuarit dhe shkruarit. Arsyet janë të qarta: kush nuk mund të lexojë dhe të shkruajë, mbetet analfabet/-e në gjuhën e vet; kush nuk e zotëron deri diku gjuhën standarde, mbetet i përjashtuar nga kultura letrare e popu-
llit të vet dhe nga mundësia për të komunikuar në nivel mbiregjional. Pra, mësuesit/-et nuk e kanë fare gabim kur i japin rëndësi të madhe mësimit të variantit standard – me çka nuk përjashtohet fare vlerësimi i varieteteve tjera dhe konfrontimi me to.
- Çështje terminologjike
Gjuha e parë: Në vend të përkufizimit «gjuha amtare» ose «gjuha familjare», në literaturën gjermane përdoret përkufizimi i zakonshëm «gjuha e parë».
Varieteti: Është formë specifike gjegjësisht nënsistem i një gjuhe.
Shembuj: Varietetet e gjuhës standarde dhe varietetet dialektore të një gjuhe, format specifike të përdorimit gjuhësor (sociolektet) të grupeve ose të shtresave shoqërore.
Me rëndësi: Në propozimet mësimore në vend të nocionit shkencor ‚varietet‘ e përdorim nocionin ‚variant‘ ose ‚formë‘.
Dialekti/E folmja dialektore: Varietetet regjionale ose lokale të një gjuhe.• Nocionet ‚dialekt‘ dhe ‚e folme dialektore‘ përdoren si sinonime në gjermanisht dhe në shumë gjuhë të tjera. Në gjuhët e tjera si, p.sh. në shqip, ‚dialekti‘ nënkupton varietet regjional (p.sh. dialekti i Thurgaut gjegjësisht gjermanishtja e Thurgaut, dialekti gegë, gjegjësisht gegërishtja). Në të kundërtën, nocioni‚e folme dialektore‘ u referohet njësive më të vogla (lokale) gjeografike (p.sh. e folmja dialektore e Ermatingenit në Zvicër, e folmja dialektore e Rahovecit në Kosovë).
Dialekti regjional: Një varietet i cili përfshin një zonë më të madhe të dialekteve veç e veç, p.sh., dialekti i Bajernit, gjermanishtja e Zvicrës lindore (si formë gjuhësore e shtrirë në kantonet lindore zvicerane).
Gjuha standarde (e quajtur edhe gjuhë letrare ose gjuhë e nivelit të lartë): Një varietet me normë të unifikuar, i vlefshëm për një zonë të tërë gjuhësore sa i përket gramatikës, drejtshkrimit dhe leksikut. Në raport me dialektet dhe të folmet lokale, gjuhët standarde janë shumë më të reja. Disa prej tyre u krijuan mbi bazën e një dielekti të caktuar që mbizotëronte në një zonë të caktuar, të tjerat u formuan dhe u normuan në kuadër të konferencave. Mbetet për tu sqaruar fenomeni i të ashtuquajturit
pluri- ose policentrit: Në disa gjuhë ekzistojnë variantet kombëtare ose regjionale të gjuhës standarde. Shembuj: anglishtja në Angli dhe në Amerikë, gjermanishtja në Gjermani, Austri dhe Zvicër, gjuha standarde shqipe në Shqipëri dhe Kosovë.Dygjuhësia: Ndërthurja e dy varieteteve të ndryshme të së njëjtës gjuhë (shembull dialekt(e) – gjuhë standarde) të cilat përdoren varësisht nga situata. Dygjuhësia në medie përdoret kur – p.sh. në Zvicrën gjermanishtfolëse – një varieteti i përcaktohet mediumi i të shkruarit dhe tjetrit i përcaktohet mediumi i të folurit.
Code-Mixing, Code-Switching, translanguaging: Përdorimi i ‚përzier‘ i gjuhës, në të cilën elementet (para së gjithash fjalët dhe frazat, rrallë strukturat sintaksore) e të dy gjuhëve kombinohen, gjegjësisht aktivizohen.
Përzierja e kodit është karakteristikë e shumë të rinjve në emigrim. Ata përdorin potencialin e tyre dygjuhësor që përmban elemente të formave gjuhësore (p.sh. „gjermanishtja ballkanike“), të cilat mund të kontribuojnë edhe në identitetin e një grupi. Zhvlerësimi i mëparshëm i përzierjes së gjuhëve si një ‚përdorim i papastër‘ i gjuhës, i hap sot rrugën një pamjeje më pak normative të mundësive të saj funksionale dhe identitare.